The Beatles - Nửa thế kỷ, một huyền thoại (P.1)

Lời mở đầu

Năm 2010 là một năm đầy sự kiện đối với người hâm mộ của the Beatles. Nó đánh dấu sinh nhật lần thứ bảy mươi của tay trống Ringo Starr và huyền thoại John Lennon (1940-2010),  nửa thế kỉ của sự ra đời của một ban nhạc huyền thoại (1960-2010), bốn mươi năm ngày ban nhạc Beatles chính thức tan rã (1970-2010) và ba mươi năm kể từ ngày John Lennon, người thủ lĩnh tài năng của the Beatles bị ám sát (1980-2010). Không chỉ đơn thuần là một ban nhạc rock nổi tiếng, nhóm Beatles đã trở thành một trong những hiện tượng và biểu tượng văn hoá vô cùng độc đáo của thế kỉ 20. Tầm ảnh hưởng của âm nhạc Beatles đã vượt khỏi khuông khổ giải trí đơn thuần mà nó đã trở thành một thứ nghệ thuật nghiêm túc đầy tính nhân văn và sáng tạo. Về mặt xã hôi, âm nhạc của The Beatles là thứ thông điệp kêu gọi đấu tranh cho hoà bình và phá vỡ mọi rào cản chia cách con người.

Ở nhiều quốc gia, từ sau ngày John Lennon bị ám sát năm 1980, các fan trung thành của the Beatles đã tổ chức các lễ hội thường niên để tưởng niệm thần tượng của mình cũng như để cầu nguyện cho một thế giới không còn chiến tranh. Trong suốt nửa thế kỉ qua, âm nhạc của the Beatles đã chứng minh được chân lí: những gì có giá trị nghệ thuật chân chính thì sẽ tồn tại mặc cho sự đào thải khắc nghiệt của thời gian. Thật vậy, ngày nay những ca khúc của the Beatles xuất hiện ở khắp mọi nơi với nhiều hình thức khác nhau: từ những nhà hát thính phòng mang tính hàn lâm do những dàn đại hợp xướng và hoà tấu danh giá trình bày, đến những buổi diễn live sôi động trong các sân vận động chật cứng người của các nhóm rock cuồng nhiệt, từ những quán bar đầy mùi rượu và khói thuốc cho đến một góc nhà ga nào đó trong tiếng đàn guitar thùng của một chàng nghệ sĩ đường phố. Thậm chí, ca khúc của Beatles còn được NASA chọn làm thông điệp gửi ra ngoài vũ trụ để kết nối với những hành tinh khác. Cũng như những tác phẩm của Mozart, Beethoven hay Bach, âm nhạc của the Beatles chắc chắn sẽ vẫn còn giữ được giá trị bất hủ của mình trong thế kỉ 21.

Ở Việt Nam, mặc dù số lượng thính giả của the Beatles không nhiều như trên những nước khác, đội ngũ fan của tứ quái vẫn tồn tại và tạo nên một dòng chảy ngầm bên cạnh những trào lưu âm nhạc khác. Họ vẫn có những buổi họp mặt thường niên, những diễn đàn để cùng nhau chia sẻ thông tin và  tổ chức cả những buổi biểu diễn thứ âm nhạc mà mình say mê. Tuy nhiên, những người hâm mộ ở Việt Nam vẫn còn thiếu một ấn phẩm văn hoá chính thức và có chất lượng về the Beatles. Ngoài hai tựa sách về Beatles mà tác giả Cao Xuân Thành đã xuất bản những năm 1990, đã gần 20 năm nay, người hâm mộ vẫn chờ đợi một cuốn sách nghiêm túc và đầy đủ thông tin về những thần tượng của mình. Nhân dịp kỉ niệm 50 năm ngày thành lập band nhạc the Beatles và 30 năm ngày mất của John Lennon, nhóm chúng tôi gồm bốn người bạn thuộc nhiều trình độ, lứa tuổi và nghề nghiệp khác nhau xin hân hạnh giới thiệu với người yêu nhạc cuốn : The Beatles- nửa thế kỉ, một huyền thoại như một cách bày tỏ tình yêu của mình đối với the Beatles. Hi vọng cuốn sách nhỏ này sẽ làm được một nhiệm vụ lớn: kéo những người yêu nhạc Beatles trên khắp mọi miền đất nước xích lại gần hơn với nhau cũng như nó đã kéo chúng tôi, những người làm sách lại bên nhau.

TP. Hồ Chí Minh, 9-2010

Huỳnh Chí Viễn

Imagine - Hãy tưởng tượng

Hãy tưởng tượng thiên đàng không có thực

Cứ thử xem, nào có khó gì đâu

Chỉ có trời xanh và mây trắng trên đầu

Dưới lòng đất, địa ngục là ảo tưởng

Hãy hình dung cảnh mọi người tận hưởng

Cuộc sống ấm no, hạnh phúc, hoà bình

Hãy tưởng tượng rằng chẳng có những giới ranh

Giữa các quốc gia không còn chém giết

Một thế giới đại đồng, một tình than thắm thiết

Tôn giáo sẽ không còn, bạn có nghĩ như tôi?

Hãy hình dung ra cảnh ở khắp nơi nơi

Loại người sống cho ngày mai hi vọng

Bạn vẫn bảo tôi là người mơ mộng

Nhưng những kẻ mộng mơ nào chỉ có mình tôi

Hãy nhập bọn đi, bạn sẽ thấy niềm vui

Trong thế giới mọi người đều như một

Của cải, bạc tiền, tranh giành, bóc lột

Nguồn gốc của long tham ích kỉ đến tận cùng

Hãy cùng nhau ta góp tấm long chung

Xây dựng một tình anh em tri kỉ

Tôi là kẻ mộng mơ như mọi người thường nghĩ

Nhưng trên đời nào phải có mình tôi

Hãy nhập hội đi, bạn sẽ có niềm vui

Trong thế giới mọi người đều là một.

TP HCM 8/4/2010

Huyền thoại Liverpool - The Beatles.

Ngày nay, hiếm có người nào có thể bảo rằng chưa nghe đến cái tên the Beatles hoặc chưa nghe một bài hát nào của nhóm. Mặc dù đã hơn 30 năm kể từ ngày nhóm nhạc vĩ đại nhất thế giới này tan rã nhưng âm nhạc của Beatles vẫn luôn sống mãi trong lòng người hâm mộ không phân biệt tuổi tác, màu da và tiếng nói. Cùng với đội bóng đá nổi danh, nhóm Beatles luôn là hình ảnh biểu tượng và niềm tự hào của người dân thành phố cảng miền trung tây nước Anh này.

Bảo tàng The Beatles Story nơi lưu giữ những kỷ vật của ban nhạc huyền thoại thành phố cảng Liverpool

Nếu như mọi câu chuyện cổ tích hoặc huyền thoại đều được bắt đầu từ “Ngày xửa ngày xưa” thì huyền thoại về the Beatles cũng được bắt đầu như thế. “Ngày xửa ngày xưa, tại thành phố cảng Liverpool của xứ sở sương mù có bốn chàng trai trẻ đam mê nhạc rock and roll. Một ngày nọ, John Lennon, chàng trai thông minh và nổi loạn nhất trong bọn nằm mơ thấy một cụ già bước ra từ một chiếc bánh nướng bị cháy sém. Cụ già bảo với John rằng: “Từ nay các con sẽ là “the Beetles” với một chữ “A”. Hãy lên đường và chinh phục thế giới!” Và thế là từ đó, bốn chàng trai với cái tên Beatles bắt đầu chinh phục hàng triệu trái tim của người hâm mộ trên toàn thế giới không phải bằng súng ống mà bằng những cây đàn guitar và những giai điệu ngọt ngào.

Sự thật thì thành công không đến với Beatles một cách nhanh chóng và dễ dàng đến như vậy. Trước khi đạt được đến đỉnh cao của vinh quang, John, Paul, George và Ringo, những chàng trai trẻ thuộc tầng lớp lao động nghèo ở Liverpool đã phải chơi nhạc cật lực suốt “8 ngày một tuần” tại những quán bar khu đèn đỏ thành phố Hamburg và bị hầu hết các hãng đĩa từ chối trước khi gặp được vị cứu tinh Brian Epstein, người đã nhìn thấy được tiềm năng của nhóm. Tài năng của nhóm đã không phụ lòng tin của những người dẫn dắt. Album đầu tay Please, Please Me của nhóm với phong cách âm nhạc sôi động và tài viết nhạc tuyệt vời đã đứng đầu bảng xếp hạng tại Anh năm 1963. Và dường như từ đó trở đi, những gì qua tay the Beatles cũng đều biến thành vàng cả. Sau khi cả ba ca khúc “From Me to You”, “She Loves You” và “I Want Hold Your Hand” đều đạt hạng nhất ở Anh, nhóm bắt đầu nghĩ đến việc tần công thị trường âm nhạc lớn nhất thế giới ở Mỹ, điều mà chưa có nhóm nhạc Anh nào trước đây từng nghĩ đến.

 Đầu năm 1964, khi tứ quái thành phố Liverpool lần đầu tiên đặt chân lên xứ sở của nhạc rock and roll, cả nước Mỹ lập tức bị chinh phục. Đến giữa năm 1964, nhóm có đến 12 ca khúc nằm trong top 100 Billboard trong đó có 5 ca khúc nằm trong top ten. Cả nước Mỹ lên cơn sốt với the Beatles. Thành công của nhóm đã mở đường cho các nhóm nhạc Anh khác như Rolling Stones, Kinks, Gerry and the Pacemakers đổ bộ vào nước Mỹ tạo nên làn sóng “British Invasion” của những năm 60. Từ năm 1964 đến năm 1966, nhóm Beatles tận hưởng thành công với những album mang đậm chất rock and roll cùng với hai bộ phim ca nhạc “A Hard Day’s Night” và “Help!”. Những tưởng câu chuyện cổ tích về nhóm  Beatles có thể kết thúc tại đây với một kết thúc có hậu như bao câu chuyện cố tích khác. Nhưng không…

Năm 1966, trong một cuộc trả lời phỏng vấn, John Lennon đã bạo mồm tuyên bố rằng nhóm Beatles còn nổi tiếng hơn cả chúa Jesus. Lập tức một phong trào chống lại Beatles bùng nổ trên khắp thế giới, chủ yếu tại Mỹ, Philipine và Nhật. Những tín đồ thiên chúa giáo quá khích biểu tình đòi các đài phát thanh ngưng phát nhạc của nhóm. Những album, poster của bốn chàng trai từng được yêu quí giờ đây bị mang chất đống để đốt. Nguy hiểm hơn cả là các buổi diễn live của họ luôn bị hăm doạ bởi các thành viên của các phong trào chống đối. Sự việc nghiêm trọng đến mức, John Lennon phải xuất hiện trên các phương tiện truyền thông để đính chính lại phát biểu của mình và sau buổi diễn tại công viên Candlestick, San Francisco, nhóm Beatles tuyên bố sẽ không bao giờ đi tour lưu diễn nữa.

Tuy nhiên sự rút lui của nhóm không đồng nghĩa với sự đầu hàng. Thời gian không phải bận bịu với việc di tour, nhóm giam mình trong phòng thu để thử nghiệm với những âm thanh mới và hoàn thiện khả năng sáng tác của mình. Album Revolver ra đời cuối năm 1966 và đặc biệt là album mang tính cách mạng  Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band” năm 1967 đã đánh dấu sự lột xác hoàn toàn về mặt âm nhạc cũng như hình tượng của nhóm Beatles. Giã từ những cái đầu nấm ngộ nghĩnh cùng với bộ vest đen, bốn chàng trai của Beatles xuất hiện trên bìa đĩa “Sgt Pepper.” với những bộ ria mép, mái tóc dài và cặp kính gọng tròn nổi tiếng của Lennon. Âm nhạc của họ cũng không còn đơn giản là “She loves you yeah yeah yeah!” nữa. Nhóm bắt đầu quan tâm hơn về những vấn đề tôn giáo, chính trị và xã hội. Mỗi thành viên bắt đầu thể hiện cái tôi và tài năng của mình một cách rõ nét hơn qua phong cách sáng tác. John Lennon càng cay cú, mỉa mai và nổi loạn với những ca khúc mang phong cách rock. Paul McCartney thể hiện tình yêu nồng nàn qua những bản ballad giàu chất thơ trong khi đó George Harrison đắm mình trong không gian huyền bí của phương Đông qua tiếng đàn sitar kì ảo. Tiếc thay, khi các thành viên tìm thấy được cái tôi của mình thì danh vọng cũng như tình bạn của nhóm Beatles không còn đủ sức mạnh để kết dính họ với nhau. Sự rạn nứt bắt đầu xảy ra giữa các con bọ.

Giai đoạn 1967-1968 là giai đoạn không suôn sẻ chút nào đối với Beatles. Bắt đầu bằng cái chết đột ngột của ông bầu Brian Epstein, người dẫn dắt và góp phần tạo nên huyền thoại của nhóm Beatles, nhóm bắt đầu có dấu hiệu mất phương hướng trong việc tự quản lí. Các dự án về bộ phim truyền hình Magical Mystery Tour cũng như công ty đa chức năng Apple đều thất bại nặng nề. Mâu thuẫn cá nhân cùng với những ảnh hưởng do ma tuý gây nên cũng góp phần đào sâu thêm hố ngăn cách giữa các thành viên của nhóm. Tuy nhiên về mặt âm nhạc, Beatles vẫn giữ được vị trí đầu đàn của mình. Album đôi the Beatles với bìa đĩa màu trắng tuyền ra đời năm 1968 đã thể hiện được tài năng của mỗi thành viên trong nhóm ở mức cao nhất.

Từ năm 1969, nguy cơ tan rã của Beatles ngày càng lộ rõ hơn khi John Lennon để cho người vợ Nhật của mình là Yoko Ono xen vào quá nhiều chuyện nội bộ của nhóm. Điều này đã làm cho ba thành viên còn lại, đặc biệt là Paul McCartney không vừa lòng. Hơn nữa mỗi con bọ đều có những dự án riêng cho mình. Cái tên Beatles một thời mang đến vinh quang cho cả nhóm giờ như con tàu đang chìm dần và các thuỷ thủ trên tàu tìm mọi cách để thoát thân. Sau khi hoàn tất hai album Abbey Road và Let It Be cũng như cùng nhau biểu diễn lần cuối cùng với tư cách một nhóm nhạc trên nóc toà nhà Apple, nhóm Beatles quyết định chia tay đường ai nấy đi bỏ mặc sự tiếc nuối của hàng triệu Fan (người hâm mộ) và những hợp đồng béo bở đầy hứa hẹn.

Sau khi tan rã, các thành viên của nhóm đều ít nhiều đạt được những thành công với tư cách những nghệ sĩ solo nhưng các Fan (người hâm mộ) của nhóm vẫn nuôi hi vọng một ngày nào đó bốn con bọ lừng danh sẽ tiếp tục đàn hát với nhau như thưở nào cho đến khi những viên đạn oan nghiệt của Mark Chapman đã kết liễu cuộc đời của John Lennon vào một đêm cuối năm 1980 khi anh vừa tròn 40. Cả thế giới bàng hoàng trước sự mất mát quá to lớn của âm nhạc. John Lennon không chỉ là một nghệ sĩ nhạc rock, một Beatles, anh còn là một người anh hùng sẳn sàng đấu tranh vì hoà bình của nhân loại và vì một thế giới công bằng và tốt đẹp hơn. Và khi mọi hi vọng về một cuộc tái hợp dường như đều tắt ngấm, năm 1995 tin mừng cuối cùng cũng đã đến với các fan của Beatles khi ba thành viên còn lại của nhóm đã dẹp mọi hiềm khích cá nhân để cùng nhau thu âm hai ca khúc dở dang của John Lennon là “Free As the Bird” và “Real Love” cũng như cùng nhau hoàn thành bộ phim tài liệu dài hơn 10 tiếng đồng hồ cho đài BBC mang tên “the Beatles Anthology”. Một lần nữa, huyền thoại Beatles đã chứng minh được sự bất diệt của mình trước mọi thử thách của thời gian.

Ngày nay, khi đến Liverpool, du khách hiếm khi bỏ lỡ cơ hội đi tham quan bảo tàng Beatles hoặc chiêm ngưỡng bức tượng đồng hình bốn thành viên của nhóm trên bến cảng thành phố. Và cho dù bạn vừa đặt chân xuống phi trường quốc tế John Lennon hoặc rảo bước trên những con đường mang tên các thành viên của nhóm hoặc nhấm nháp một li rượu trong quán Cavern Club nơi nhóm Beatles đã từng chơi nhạc thưở hàn vi, nếu bạn hỏi bất kì một người dân Liverpool nào về nhóm Beatles, họ sẽ kể cho bạn nghe về những người con ưu tú của thành phố với nụ cười thân thiện pha lẫn hãnh diện trên môi.

Bên ngoài quán Cavern 

 Một đêm nhạc The Beatles ở Cavern Club

Điều gì đã tạo nên sức mạnh phi thường của âm nhạc the Beatles?

Trong thế kỉ hai mươi, nhạc pop rock trở thành một phần không thể thiếu của văn hoá phương Tây. Nếu muốn liệt kê tất cả những ban nhạc hoặc ca sĩ nổi tiếng từ thập niên 50 cho đến ngày hôm nay chỉ ở Anh và Mỹ, có lẽ bạn sẽ có một cuốn danh bạ dày hơn cả cuốn danh bạ điên thoại thông thường. Trong số họ, những ngôi sao được tôn xưng là huyền thoại cũng đến vài trăm. Vậy mà cho đến tận ngày nay, chưa có một ban nhạc nào được tôn vinh một cách long trọng và toàn diện như ban nhạc của bốn chàng trai trẻ xuất than từ giai cấp công nhân thành phố Liverpool, Anh Quốc với tên gọi the Beatles. Nếu nói về thời gian tồn tại, họ không phải là nhóm nhạc tồn tại lâu nhất. Bắt đầu nổi tiếng năm 1963 và tan rã vào năm 1970, nhóm the Beatles có tuổi thọ còn thua xa những nhóm cạnh tranh trong thời kì đó vẫn còn sung sức đến hiện nay như Rolling Stones hay Bee Gees. Còn nếu nói về số lượng ca khúc sáng tác, với chưa tới hai trăm ca khúc được viết chung, the Beatles cũng không phải là quán quân về phương diện này. Về mặt phức tạp và điêu luỵên trong việc chơi nhạc, Beatles không phải là đối thủ của những Led Zeppelin hay Pink Floyd . Nói về scandals, nhóm Beatles chỉ xứng đáng theo đuôi rất rất nhiều nhóm nhạc hay ca sĩ sau này, những kẻ lắm tài nhiều tật chủ yếu thu hút công chúng bằng những trò quái đản hơn là tài năng thực sự. Vậy mà họ, những chàng trai đến từ Liverpool đã làm được điều tất cả những ban nhạc khác không làm được: the Beatles là một trong những hiện tượng văn hoá quan trọng và độc đáo nhất của thế kỉ 20. Vậy điều gì đã làm nên sự thành công vượt trên tất cả mọi thứ của nhóm Beatles? Đó chính là tính cách mạng trong âm nhạc của nhóm Beatles. Từ khi nhóm Beatles ra đời, nhạc pop không còn là một thứ nhạc giải trí bình thường mà trở thành một loại hình nghệ thuật thực sự. Hãy cùng nhau phân tích sự thay đổi của dòng chảy văn hoá đương đại dưới sự ảnh hưởng của the Beatles để thấy được tầm vĩ đại của ban nhạc này.

(còn tiếp)

Nguồn: The Beatles - Nửa thế kỉ, một huyền thoại. Tác giả: Huỳnh Chí Viễn. NXB Văn học xuất bản